لیشمانیوز نوعی عفونت انگلی است که در اثر گزش پشه خاکی ماده فلوبوتومین به انسان منتقل می شود. این انگل در بسیاری از کشورهای استوایی و معتدل وجود دارد.
اپیدمی زمانی بروز مییابد که افراد در اثر جنگ یا مهاجرت در ناحیه آلوده قرار بگیرند یا این که مردم ناحیه مستعد لیشمانیوز نرخ بالایی از بیماری یا سوء تغذیه را تجربه کنند. لیشمانیوز پوستی یا جلدی (سالک)به ندرت کشنده است، اما اسکار یا جای زخم ناخوشایندی را باقی می گذارد. موارد شدید لیشمانیوز احشائی در صورت درمان نشدن، تقریباً همواره کشنده است.
لیشمانیوز جلدی در صورت از کار افتادن اندامهای حیاتی یا ابتلا به سندرمهای شدید مستقیماً منجر به مرگ می شود. همچنین لیشمانیوز گاهی پیآمد یک عفونت باکتریایی ثانویه، مانند ذات الریه است. بیماران مبتلا به HIV/AIDS پیشرفته باید عفونت HIV اصلی و سالک را درمان کنند تا سالک دوباره عود نکند. به همین دلیل بیماران دچار سالک باید آزمایش HIV بدهند.
روش درمان سالک به ساده یا پیچیده بودن زخم(ها)بستگی دارد. این بیماری اسکاری را روی پوست بیمار باقی می گذارد و تحمل این اسکار ناخوشایند صدمات روحی را نیز به دنبال دارد. اگر شما نیز دچار عفونت سالک شدهاید و مشاهده اسکار آن ناراحتتان می کند، باید بدانید که امروزه روشهای موثری برای از بین بردن اسکار سالک وجود دارد.
یکی از موثرترین و ایمنترین روشهای رفع اسکار سالک بازسازی پوست با لیزر دی اکسید کربن (CO2)است. در لیزردرمانی پرتوهای کوتاه و متمرکز پالسی نور به پوست درگیر تابانده می شود تا با برداشته شدن لایه به لایه پوست، کلاژن جدید تولید شود و پوست آسیب دیده ترمیم شود. متخصص زیبایی مناسب بودن درمان با لیزر را در جلسه مشاوره تعیین می کند.
انواع
لیشمانیاز دارای سه نوع جلدی، احشایی و جلدی ـ مخاطی است، که عامل هر یک گونههای متفاوتی از انگل لیشمانیا است. متخصصین معتقداند که حدود 20 گونه متفاوت از لیشمانیا وجود دارد که بیماری را به انسان منتقل می کند.
لیشمانیاز جلدی:
لیشمانیاز جلدی یا سالک، شایعترین نوع لیشمانیاز، باعث زخم شدن پوست بیمار می شود. درمان سالک همواره ضروری نیست و به شرایط بیمار بستگی دارد، بااین حال درمان روند التیام را تسریع می کند و از بروز عوارض پیشگیری می کند.
لیشمانیاز جلدی ـ مخاطی:
لیشمانیوز جلدی ـ مخاطی نوع نادری است که عامل آن همان گونه جلدی انگل است و چند ماه پس از التیام ضایعه پوستی بروز مییابد.
انگل در این نوع لیشمانیوز در بینی، گلو و دهان بیمار منتشر می شود و به تخریب کامل یا جزئی غشاهای مخاطی این ناحیهها دامن میزند. اگرچه لیشمانیوز جلدی ـ مخاطی معمولاً نوعی از لیشمانیوز جلدی در نظر گرفته می شود، اما از آن جدیتر است، خود به خود درمان نمی شود و نیاز به درمان دارد.
لیشمانیوز احشایی:
لیشمانیوز احشائی که لیشمانیوز سیستمی یا کالاآزار نیز نامیده می شود، معمولاً دو تا هشت ماه پس از گزیده شدن توسط پشه خاکی بروز مییابد. این بیماری به اندامهای داخلی، مانند کبد و طحال آسیب میزند. همچنین ممکن است مغز استخوان و سیستم ایمنی نیز در اثر آسیب دیدگی این اندامها درگیر شود. اگر این عارضه درمان نشود، تقریباً همواره به مرگ منجر می شود.
علل
عامل لیشمانیوز نوعی انگل تک یاختهای از گونه لیشمانیا است و بیماری در اثر گزش پشه خاکی عفونی به انسان منتقل می شود. این انگل داخل بدن پشه خاکی ماده زندگی می کند و تکثیر می شود. این حشره در محیطهای مرطوب، در ماههای گرمتر و شبها، از ساعات ابتدایی شب تا طول آفتاب، بیشترین فعالیت را دارد. حیوانات خانگی، مانند سگ، نیز می توانند میزبان انگل باشند. ممکن است بیماری از حیوان به پشه خاکی و در نهایت به انسان منتقل شود.بین انسانها نیز انگل از راه انتقال خون یا سوزن مشترک منتقل می شود. در نقاطی از جهان بیماری از یک فرد به پشه خاکی و در نهایت به فرد دیگر سرایت مییابد.
علائم
انسان می تواند مدتی طولانی و بدون آن که بیمار شود، ناقل بعضی گونههای لیشمانیا باشد. علائم به نوع بیماری بستگی دارد.
لیشمانیوز جلدی:
علامت اصلی سالک ضایعههای پوستی بدون درد است. علائم سالک چند هفته پس از گزش پشه خاکی عفونی شروع می شود. البته گاهی علائم تا چند ماه یا چند سال بروز نمییابد.
لیشمانیوز جلدی ـ مخاطی:
علائم بیماران مبتلا به لیشمانیوز جلدی ـ مخاطی معمولاً یک تا پنج سال پس از ضایعههای پوستی بروز مییابد. این علائم عموماً زخمهایی در داخل دهان وبینی یا روی لبها است.
دیگر علائم بیماری عبارت است از:
گرفتگی یا آب ریزش بینی
خونریزی بینی
به سختی نفس کشیدن
لیشمانیوز احشائی:
علائم غالباً تا چند ماه بعد از نیش زدن پشه بروز نمییابد؛ علائم در اکثر موارد دو تا شش ماه پس از شروع عفونت مشاهده می شود. نشانهها و علائم شایع بیماری عبارت است از:
کاهش وزن
ضعف
تبی که بیش از چند هفته یا چند ماه طول کشیده باشد.
بزرگ شدن طحال
بزرگ شدن کبد
کاهش تولید سلولهای خونی
خونریزی
عفونتهای دیگر
متورم شدن غدد لنفاوی
تشخیص
بیمار باید زندگی کردن در یا سفر کردن به ناحیههایی با شیوع بالای لیشمانیوز را به پزشک اطلاع دهد تا پزشک آزمایشهای لازم را برای وجود انگل در بدن بیمار انجام دهد. چنانچه ابتلا به لیشمانیوز تایید شود، آزمایشهای دیگری برای تعیین گونههای عامل لیشمانیوز انجام می شود.
تشخیص لیشمانیوز جلدی:
پزشک نمونه برداری از پوست را با خراش دادن یکی از زخمها انجام می دهد و مقدار کمی از پوست را برمی دارد و در آزمایش DNA یا ماده ژنتیکی انگل مشخص می شود. روشهای مختلفی برای تعیین گونه انگل عامل عفونت به کار برده می شود.
تشخیص لیشمانیوز احشائی:
اکثر بیماران گزیده شدن توسط پشه خاکی را به یاد نمیآورند و این فراموشی تشخیص را دشوارتر می کند. اما اگر بیمار به زندگی کردن در یا سفر کردن به ناحیه های با شیوع بالای لیشمانیوز را به خاطر بیاورد، کمک بزرگی به پیشبرد تشخیص خواهش کرد. پزشک ابتدا معاینه بالینی را با هدف بررسی بزرگ شدن طحال یا کبد انجام می دهد، سپس نمونه برداری از استخوان یا آزمایش خون انجام می شود.آزمایشهای تخصصی مختلفی برای تشخیص دقیق انجام می شود. با استفاده از رنگهای شیمیایی خاص مغز استخوان می توان متوجه شد که آیا انگل سلولهای ایمنی را عفونی کرده است یا خیر.
درمان
داروهای ضدانگل، مانند آمفوتریسین بی (آمبیسام)برای درمان بیماری تجویز می شود. پزشک درمان مناسب را با توجه به نوع لیشمانیوز توصیه می کند.
لیشمانیوز جلدی:
زخمهای پوستی غالباً بدون درمان بهبود مییابد. البته درمان روند التیام را تسریع می کند، جای زخم و اسکار را کاهش می دهد و خطر عود کردن بیماری را کمتر می کند. تمام ضایعه های پوستی که باعث بدشکلی شده باشد، نیاز به جراحی پلاستیک دارد.
لیشمانیوز جلدی ـ مخاطی:
این ضایعه ها خود به خود التیام نمییابد و نیاز به درمان دارد. لیپوزومال آمفوسیترین بی و پارومومایسین برای درمان عارضه تجویز می شود.
لیشمانیوز احشایی:
لیشمانیوز احشایی همواره به درمان نیاز دارد. داروهای مختلفی برای درمان تجویز می شود که پرکاربردترین آنها شامل سدیم استیبوگلوکونات (پنتوستام)، آمفوتریسین بی، پارامومایسین و میلتفوسین (ایمپاویدو)می شود.
رفع اسکار یا جای زخم سالک
هرچند درمان سالک ضرورتی ندارد، اما اسکار باقی مانده مشکلات زیبایی و روحی متعددی را برای بیمار ایجاد می کند. اسکار لیشمانیوز جلدی یا سالک جای زخمی آتروفیک است که به دلیل آتروفی پوست و تخریب کلاژن پس از واکنش التهابی حاد تشکیل می شود.یکی از پرکاربردترین روشهای درمان اسکارهای آتروفیک استفاده از لیزر پرتوان پالسی یا لیزر CO2 است که لایه اپیدرم پوست را در یک بار عبور میساید. لیزر فرکشنال CO2 حفرههای میکروسکوپی کوچکی را در لایههای عمقیتر پوست ایجاد می کند.
این فرایند باعث تولید کلاژن جدید و سالم می شود که صاف شدن اسکار را به دنبال دارد.اگرچه لیزر CO2 اسکارهای آتروفیکی، مانند اسکار سالک را با موفقیت ترمیم می کند، اما این درمان عوارض جانی متعددی، مانند طولانی شدن دوران بهبود و اریتمای مقاوم را در پی دارد.
پیشگیری (h2)
هیچ واکسن یا دارویی برای پیشگیری از لیشمانیوز وجود ندارد؛ در واقع یگانه راه پیشگیری این است که سعی کنید پشه خاکی شما را نیش نزند. برای این کار توصیه های زیر را رعایت کنید:
لباسهایی بپوشید که پوست را تا بیشترین حد ممکن بپوشاند. شلوار بلند، پیراهن آستین بلندی که داخل شلوار گذاشتهاید و جوراب بلند را فراموش نکنید.
روی پوست بدون پوشش و پایین شلوار و آستین دافع حشرات بزنید. موثرترین دافعها حاوی DEET هستند.
در فضاهای سرپوشیده و داخل خانه اسپری حشرهکش بزنید.
در طبقات فوقانی ساختمان بخوابید، چون پشه خاکی نمی تواند در ارتفاعات پرواز کند.
از ابتدای شب تا طلوع آفتاب، یعنی در بازه فعالیت پشه خاکی، بیرون نروید.
پنجرهها و درها را با حفاظ بپوشانید و در صورت امکان از دستگاه تهویه مطبوع استفاده کنید. پنکه پرواز کردن را برای حشرات دشوارتر می کند.
دور تختخواب توری پشهبند بکشید، البته چون پشه خاکی از پشه معمولی کوچکتر است، توری باید سوراخهای ریزتری داشته باشد. در صورت امکان اسپری حشرهکش حاوی پایروتیروئید روی توری بزنید.
توری پشه بند، حشره کش و دافع حشرات را پیش از سفر به نواحی پرخطر تهیه کنید.
